10 lutego 2022 r. do Senatu została przekazana ustawa nowelizująca Kodeks Spółek Handlowych. Celem wspomnianej regulacji jest unormowanie kwestii prawa koncernowego oraz poszerzenie kompetencji organów nadzorczych spółek.
Ustawa nowelizująca polskie prawo spółek przewiduje uchylenie przepisów odnoszących się do holdingów umownych (które mogą powstawać nadal na zasadzie swobody umów) i wprowadzenie do Tytułu I Kodeksu Spółek Handlowych Działu IV zatytułowanego “Grupa spółek”, w którym zostanie uregulowany status holdingów faktycznych. Co w wyniku tej zmiany zmieni się w prawie spółek?
Interes grupy spółek
Przede wszystkim przynależność do grupy spółek zostanie uzależniona od podjęcia przez zgromadzenie wspólników (lub walne zgromadzenie) spółki zależnej uchwały o uczestnictwie w grupie spółek ze wskazaniem spółki dominującej.
W ustawie zmieniającej KSH wprowadzono legalne definicje takich terminów jak: “grupa spółek” oraz “interes grupy spółek”. Grupa spółek jest „kwalifikowanym” stosunkiem dominacji i zależności, ponieważ podmioty wchodzące w jej skład kierują się wspólną strategią gospodarczą, która umożliwia spółce dominującej sprawowanie jednolitego kierownictwa nad spółką albo spółkami zależnymi. Pozwala to na wyróżnienie nowej kategorii prawnej - interesu grupy spółek. To on stanowi podstawę współdziałania podmiotów wchodzących w skład grupy spółek i uzasadnia szerokie uprawnienia, które przyznano spółce dominującej. Ustawodawca zastrzega jednak, że wspólna strategia podmiotów będących częścią grupy spółek, nie może zmierzać do pokrzywdzenia wierzycieli lub wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych spółki zależnej. Bardzo istotne jest również to, że przepisy ustawy o spółce zależnej uczestniczącej w grupie spółek nie znajdą zastosowania do:
spółek publicznych;
spółek, które są spółkami w likwidacji i rozpoczęły podział swego majątku albo są spółkami w upadłości;
spółek będących podmiotem objętym nadzorem nad rynkiem finansowym w rozumieniu art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym.
Wiążące polecenie
Co do zasady podmioty będące częścią grupy spółek, w swoich działaniach będą musiały kierować się nie tylko interesem własnym, lecz również interesem całego holdingu, do którego przynależą. Mając to na uwadze, ustawodawca zdecydował o wprowadzeniu do Działu IV instytucji “wiążącego polecenia”., Projektowane przepisy wyszczególniły minimalne wymogi, którym musi odpowiadać wiążące polecenie. Należą do nich:
oczekiwane przez spółkę dominującą zachowanie spółki zależnej w związku z wykonaniem wiążącego polecenia;
interes grupy spółek, który uzasadnia wykonanie przez spółkę zależną wiążącego polecenia;
spodziewane korzyści lub szkody spółki zależnej, które będą następstwem wykonania wiążącego polecenia, o ile występują;
przewidywany sposób i termin naprawienia spółce zależnej szkody poniesionej w wyniku wykonania wiążącego polecenia
Wyposażenie spółki dominującej w możliwość wydawania wiążących poleceń spółce zależnej stanowi istotne odstępstwo od dotychczasowych zasad obowiązujących w prawie spółek. Do tej pory to zarząd był uprawniony i zobligowany do prowadzenia spraw spółki, a ingerencja innych podmiotów w tę sferę była co do zasady wykluczona. Celem wprowadzanych zmian jest umożliwienie spółce dominującej sprawowanie efektywnego kierownictwa nad grupą spółek, a tym samym realizację wspólnej strategii gospodarczej całego holdingu.
Wiążące polecenie może wydać zarząd, a także prokurent i pełnomocnik spółki, w zakresie przysługującego im umocowania. Wiążących poleceń nie będzie natomiast mogła wydawać rada nadzorcza spółki dominującej. Ponadto, wykonanie wiążącego polecenia będzie wymagało podjęcia przez spółkę zależną uprzedniej uchwały. Należy również zaznaczyć, że ustawa nowelizująca KSH opisuje wprost sytuacje, w których wykonanie wiążącego polecenia jest niedopuszczalne. Każda spółka zależna należąca do grupy spółek nie może, a nawet ma obowiązek odmowy wykonania polecenia spółki dominującej, gdy jego wykonanie groziłoby bądź prowadziło do niewypłacalności lub zagrożenia niewypłacalnością spółki zależnej. Jak zawsze, przy tego typu instytucjach umowa albo statut spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek może przewidywać dodatkowe przesłanki odmowy wykonania wiążącego polecenia.
Istotnym aspektem wprowadzanych zmian jest także zwolnienie z odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną wykonaniem wiążącego polecenia członka zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidatora spółki zależnej. Analogiczne zwolnienie przewidziano dla członka zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej i likwidatora spółki dominującej działających w interesie grupy spółek.
Ponadto, w ustawie nowelizującej KSH przewidziano odpowiedzialność spółki dominującej za skutki wydania wiążącego polecenia, wykonanego następnie przez spółkę zależną uczestniczącą w grupie spółek. Zgodnie z wprowadzanymi przepisami, spółka dominująca będzie ponosiła wspomnianą odpowiedzialność wobec: spółki zależnej, jej wierzycieli oraz wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych.
Inne uprawnienia spółki dominującej
Do pozostałych narzędzi, które pozwalają spółce dominującej na sprawne zarządzanie grupą spółek – obok wiążących poleceń – należą:
prawo dostępu do informacji spółki dominującej o spółkach zależnych,
prawo rady nadzorczej spółki dominującej do sprawowania stałego nadzoru nad spółkami zależnymi uczestniczącymi w grupie spółek (ale tylko w zakresie realizacji interesu grupy spółek),
prawo do przymusowego wykupu udziałów (akcji) należących do wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych spółki zależnej (squeeze-out).
Ochrona wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych
W związku z umożliwieniem spółce dominującej szerokiej ingerencji w sprawy spółki zależnej, ustawodawca zdecydował o wprowadzeniu mechanizmów, których zadaniem będzie ochrona wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych spółki zależnej. Należą do nich:
obowiązek spółki zależnej sporządzenia sprawozdania o jej powiązaniach umownych ze spółką dominującą za okres ostatniego roku obrotowego (w jej treści mają zostać wskazane wiążące polecenia wydawane tej spółce przez spółkę dominującą),
prawo do żądania wyznaczenia przez sąd rejestrowy firmy audytorskiej w celu zbadania rachunkowości oraz działalności grupy spółek,
prawo do przymusowego odkupu udziałów (akcji) należących do wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych spółki zależnej (sell-out).