7 lipca na stronie Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w wykazie prac legislacyjnych pojawił się projekt ustawy o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach służących ochronie odbiorców energii elektrycznej w 2023 roku w związku z sytuacją na rynku energii elektrycznej oraz niektórych innych ustaw. Jak można przeczytać w uzasadnieniu projektu – założeniem nowych przepisów jest kontynuacja ochrony dla najbardziej wrażliwych odbiorców energii oraz wzmocnienie bezpieczeństwa energetycznego Polski, poprzez utrzymanie regulacji dotyczących maksymalnej ceny energii elektrycznej i maksymalnej ceny paliw gazowych dla wskazanych grup odbiorców. W tym celu potrzebne będą środki, które mają zostać pozyskane m.in. przez wprowadzenie nowej daniny dla dużych przedsiębiorstw, zajmujących się wydobyciem i produkcją węgla.
Składka solidarnościowa (windfall tax)
Danina, która ma zostać wprowadzona przedmiotowym projektem, nosi nazwę składki solidarnościowej. Pomysł na wprowadzenie tzw. windfall tax miał swój początek w Rozporządzeniu Rady (UE) 2022/1854 - miało to być narzędzie do finansowania rozwiązań pomocowych przewidzianych dla osób poszkodowanych wysokimi cenami energii. Pomimo tego, że rozporządzenie obowiązuje od października 2022 r., jednak dopiero teraz strona rządząca zdecydowała się na wprowadzenie jednego z jego rozwiązań.
Zobowiązani do zapłaty windfall tax będą przedsiębiorcy, którzy osiągnęli „nadmiarowe dochody” w roku podatkowym 2022 i wynosić będzie 33% powyższych dochodów. Nadmiarowe dochody zgodnie z nowymi przepisami to takie, które przekraczają 120% średnich dochodów osiągniętych w okresie wcześniejszych 4 lat.
Do jej zapłaty zobowiązani będą przedsiębiorcy posiadający w 2022 roku status dużego przedsiębiorcy, zajmujący się:
koncesjonowaną eksploatacją złóż węgla kamiennego lub węgla brunatnego;
wytwarzaniem produktów koksowania węgla w instalacjach o całkowitej nominalnej mocy dostarczonej w paliwie wynoszącej 20 MW lub więcej.
Od powyższej zasady będą istnieć pewne wyłączenia. Obowiązkowi zapłaty składki nie będą podlegać przedsiębiorcy:
prowadzący działalność w zakresie eksploatacji węgla kamiennego, którzy w roku podatkowym 2022 zostali objęci systemem wsparcia dla sektora górnictwa węgla kamiennego;
prowadzący działalność gospodarczą w zakresie wytwarzania produktów koksowania węgla w instalacjach o całkowitej nominalnej mocy dostarczonej w paliwie wynoszącej 20 MW lub więcej, których wysokość przychodów ze sprzedaży wyrobów węglowych (w rozumieniu ustawy o podatku akcyzowym) stanowi co najwyżej 75% przychodu uzyskanego w roku podatkowym 2022;
prowadzący działalność gospodarczą w zakresie eksploatacji złóż węgla brunatnego, którego obrót z tej działalności gospodarczej w roku podatkowym 2022 wynosił mniej niż 75% całości obrotu.
Obowiązani przedsiębiorcy będą musieli obliczyć składkę za pomocą specjalnego wzoru, różniącego się w zależności od prowadzonej działalności. Kolejna powinność obejmie przekazanie Zarządcy Rozliczeń sprawozdania z danymi, na podstawie których została skalkulowana składa, w terminie 1 miesiąca od dnia wejścia w życie nowelizacji. Dane ze sprawozdania będą przekazywane Prezesowi Urzędu Regulacji Energetyki, jako organowi odpowiedzialnemu za ich merytoryczną kontrolę. W terminie 30 dni od ostatniego dnia terminu na złożenie sprawozdania, przedsiębiorca będzie musiał wpłacić składkę na rachunek bankowy Fundusz Wypłaty Różnicy Ceny, wskazany przez Zarządcę Rozliczeń. W przypadku niewywiązania się z powyższego obowiązku, przepisy przewidują sankcje w postaci administracyjnych kar pieniężnych.
Pod osłoną ochrony – nowy podatek?
Wątpliwości może budzić charakter nowej daniny. Składka solidarnościowa spełnia wszystkie cechy podatku określone w Ordynacji podatkowej. Przyjęcie powyższej perspektywy może skłaniać do refleksji nad konstytucyjnością nowych regulacji, w szczególności biorąc pod uwagę okoliczności związane z procesem legislacyjnym tego projektu.
Przede wszystkim w tym przypadku warto rozważyć czy nie dochodzi do naruszenia zasady zaufania obywatela do państwa. Zasada zaufania, istotna zwłaszcza w kontekście prawa podatkowego, obejmuje zakaz zmiany przepisów podatkowych w trakcie roku podatkowego. Dotyczy ona tych podatków, które ustalane są za jakiś okres, na przykład podatków dochodowych. W zakres tego zakazu wchodzą głównie regulacje prawne, które pogarszają sytuację podatnika, a odstępstwa od niego powinny być traktowane jako wyjątkowe. W swoich orzeczeniach stanowisko takie wielokrotnie prezentował Trybunał Konstytucyjny. Co więcej, należy także pamiętać o zasadzie niedziałania prawa wstecz, zgodnie z którą, nowe przepisy nie powinny mieć wpływu na czyny lub wydarzenia przeszłe. Innymi słowy, nowe normy nie mogą cofać się w czasie i nakładać nowe obowiązki związane z sytuacjami, które już się wydarzyły. Regulacje dotyczące składki solidarnościowej mają wejść w 2023 roku i dotyczyć będą dochodu osiąganego w roku podatkowym 2022, co w świetle powyższych rozważań pozostawia wątpliwości natury konstytucyjnej. Uzasadnienie projektu głuchą ciszą pomija jednak powyższe kwestie i nie zawiera żadnego wytłumaczenia dla wprowadzenia nowej daniny w opisany sposób.
Nie jest to jednak jedyna dyskusyjna okoliczność. Rada Ministrów nie uznając w projekcie ustawy składki solidarnościowej za podatek, omija także inne zasady dotyczące procesu legislacyjnego. Zgodnie z Konstytucją RP Rada Ministrów nie może uznać swojego projektu za pilny w przypadku ustawy podatkowej. Natomiast taki właśnie status ma omawiany projekt ustawy, w którym znalazły się regulacje dotyczące składki solidarnościowej. Wzbudza to niepewność co do respektowania przez Radę Ministrów konstytucyjnych zapisów.
Pozostałe zmiany
Poza przepisami dotyczącymi składki solidarnościowej, projekt przewiduje także:
zwiększenie podstawowego limitu zużycia energii objętego zamrożeniem cen z 2 do 3 MWh dla ogółu odbiorców zużywających energię na potrzeby prowadzenia gos,podarstw domowych;
zwiększenie limitów zużycia energii, dla których obowiązuje zamrożenie cen dla gospodarstw domowych z osobami niepełnosprawnymi (do poziomu 3,6 MWh) oraz rodzin posiadających Kartę Dużej Rodziny i gospodarstw domowych rolników (do poziomu 4 MWh);
obniżenie ceny maksymalnej energii elektrycznej w IV kwartale 2023 r. z 785 zł/MWh do 693 zł/MWh;
zmianę wzoru na obliczanie odpisu na Fundusz przekazywany przez wytwórców energii elektrycznej;
zmianę wzoru na obliczanie odpisu na Fundusz Wypłaty Różnicy Ceny przekazywany przez przedsiębiorstwo wykonujące działalność gospodarczą w zakresie obrotu energią elektryczną.